Nederland en Europa staan anno 2025 voor een ongekende reeks complexe uitdagingen: van geopolitieke conflicten en een krappe arbeidsmarkt tot woningnood, energieschaarste, exploderende zorgkosten, klimaatproblematiek, stikstofrestricties, regeldruk, polarisatie en het afbrokkelen van democratische waarborgen. Deze opeenstapeling van ‘pijndossiers’ stemt mij persoonlijk soms somber, zeker sinds ik dit jaar voorzitter ben van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) en in het bijzonder voel hoe urgent deze thema’s zijn.

Snelle keuzes en langetermijninvesteringen

Toonaangevende adviezen – Europees (zoals Draghi) en nationaal (Studiegroep Begrotingsruimte, CEC) – leggen de vinger op de zere plek: we moeten nú kiezen voor grootschalige, strategische investeringen en hervormingen die de veerkracht van onze samenleving borgen. Alleen met een scherp langetermijnperspectief kunnen economie, planeet en bevolking gezond en weerbaar blijven. Zwaaien en temporiseren is geen optie meer.

Wat zeggen de adviesraden?

Recente Nederlandse adviezen vanuit gerenommeerde adviesraden richting regering en parlement benadrukken keer op keer het belang van structurele investeringen in gezondheid, duurzaamheid, energie, technologie en onderwijs. Daarnaast vragen zij aandacht voor gedrag, nieuwe normen en regelgeving, ethiek en verstandige verhoudingen met Europa en andere wereldmachten. Zorgen om gebrek aan stabiliteit van beleid, onder invloed van de huidige politiek worden steeds meer gehoord. Crux: burgers, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties moeten kunnen rekenen op betrouwbare spelregels en beleid voor de lange termijn, zodat zij durven te investeren in structurele verandering.

Innovatie als motor van de transitie

Zelf ben ik steeds meer overtuigd geraakt van het belang van baanbrekende innovatie als centrale pijler onder de oplossingen voor de urgente problemen. Nederland investeert al jaren te weinig in innovatie. Eerste contouren van een aanzet tot verandering worden wel zichtbaar: het Europese Draghi-rapport bracht concrete investeringsagenda’s op gang, nationaal zijn het 3%-plan en een nationaal investeringsplan enkele hoopvolle stappen. Toch blijven deze plannen en ideeën wat omvang en urgentie betreft achter bij de noodzaak.

Publiek debat en persoonlijke betrokkenheid

Het publieke debat en de Haagse beschouwingen blijven ondertussen, in aanloop naar de verkiezingen, hangen in directe kwesties als belastingmaatregelen, stikstofruimte of koopkracht – ook al zijn deze belangrijk. Maar waar is het gesprek over hoe Nederland strategisch en stabiel gaat investeren en innoveren voor klimaat, wonen, vitale economie en een veilig Europa? Die visie ontbreekt in het debat en dat lijkt me een belangrijke omissie, nu belang en urgentie van grote investerings- en veranderagenda’s groot zijn.

Adviesraden spelen positieve rol: gericht op lange termijn en grensoverschrijdend

Soms overvalt mij het besef van het opvallende contrast tussen de peperdure adviezen die ik als jonge consultant bij de Boston Consulting Group mocht helpen uitbrengen en de maatschappelijk buitengewoon waardevolle maar voor de ontvanger ‘gratis’ lijkende adviezen van de adviesraden. Zeker nu ik als voorzitter van de AWTI, en eerder als kroonlid van de SER, zie met hoeveel expertise, kennis en onafhankelijkheid de raden hun werk doen – en hóe groot hun maatschappelijke relevantie is.

Wij hebben een gedeelde missie als adviesraden: via kennis en analyse richting geven aan langetermijnbeleid en transities. Deze missie is actueler dan ooit. Grote systeemopgaven vragen om scherpe keuzes en een langetermijnvisie.

Daarnaast is integrale samenwerking en het ontstijgen van grenzen van sectoren en departementen belangrijker dan ooit. Adviesraden zijn verbonden aan specifieke departementen waardoor het risico van silovorming ontstaat. De AWTI valt bijvoorbeeld onder de ministeries van OCW en EZ en heeft recent adviezen uitgebracht over defensie en binnenkort over energie-innovatie. De uitdagingen waar we voor staan en de transformaties die daarvoor nodig zijn, zijn domeinoverstijgend. Adviezen die daadwerkelijk moeten aanzetten tot transformatie zijn dat dus ook. Adviesraden houden zich niet aan deze grenzen. Het doorbreken van departementale ‘beleidssilo’s’ is belangrijk.

Mirjam van Praag, voorzitter Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie

Lees ook de vorige gastcolumn (Gezondheidsraad): Doorwerking van adviezen bij complexe maatschappelijke vraagstukken